Kino kulinarne

Jedzenie to nieodłączna część naszego życia. Służy nie tylko zaspokajaniu głodu, ale też korzystnie wpływa na nasze samopoczucie. Przez wieki traktowano je jako afrodyzjak, ale również trującą broń w walce z wrogiem. Tematyka kulinarna, dzięki swojej plastyczności, od zawsze intrygowała także twórców kina. Wątki związane z jedzeniem coraz częściej goszczą na ekranie i wspaniale odnajdują się we wszystkich gatunkach filmowych. Powstał nawet osobny termin kino kulinarne - nowa kategoria filmu dokumentalnego, występująca na festiwalach filmowych.

Od początku kina jedzenie było bohaterem wielu scen filmowych. Odgrywało rolę główną lub było tłem dla rozmaitych wątków przedstawianych zarówno w filmach fabularnych, jak i dokumentalnych czy animowanych. Przedstawiano je na wiele sposobów, dzięki czemu mogło spełniać mnóstwo funkcji. W komediach elementy jedzenia w postaci np. kawałków ciasta lądujących na twarzach bohaterów mają rozśmieszać. Ten gag, stary jak świat, wykorzystywany był w filmach komediowych już na początku XX wieku, np. w amerykańskiej serii „Flip i Flap” w reżyserii Jamesa W. Horne’a, i nadal ma się dobrze. W kryminałach jedzenie służy zazwyczaj przemycaniu wszelkich śmiercionośnych trucizn. W filmach historycznych i kostiumowych potęguje plastyczność filmu, a przy okazji przybliża dawne obyczaje. Dodatkowo rozpala także zmysły widzów. Wysublimowany sposób konsumowania potraw, delektowanie się nimi, czy też uwodzenie jedzeniem często stanowi element potęgujący emocje w scenach miłosnych, romantycznych i erotycznych.

O tym, jak bardzo jedzenie zmienia człowieka i wpływa na jego zmysły, traktuje słynny duński film pt. „Uczta Babette” z 1987 roku. Miejsce akcji filmu to mała, purytańska wieś w Danii. Wśród skromnie żyjących ludzi niespodziewanie pojawia się Francuzka o imieniu Babette, która uciekała ze swojej ojczyny. Babette podejmuje pracę jako służąca w domu dwóch starszych, wiodących ascetyczne życie sióstr. Rzeczywistość, z jaką się styka, znacznie różni się od tej, w której dorastała. Purytanie panicznie boją się popełnić jakikolwiek grzech. Nie pozwalają sobie nawet na najmniejsze odstępstwo od swoich surowych zasad. Do czasu, aż tytułowa Babette wydaje dla nich przyjęcie, na którym kusi ich wykwintnymi daniami. Przygotowywane przez nią potrawy to arcydzieła sztuki kulinarnej. Ta filmowa scena uczty przedstawiona została perfekcyjnie, niemalże można poczuć smak i zapach wszelkich smakołyków. Uczestnicy biesiady, będący pod coraz większym wrażeniem konsumowanych potraw, ulegają jakby duchowej przemianie. Do tej pory obsesyjnie wstrzemięźliwi mieszkańcy wsi powoli poddają się kuszącemu jedzeniu Babette. W ich życiu zachodzi zmiana. Uwodzicielska moc jedzenia została przedstawiona także w brytyjskiej, nagrodzonej Oscarem komedii pt. "Przygody Toma Jonesa", w reżyserii Tony’ego Richardsona. Jedzenie spełnia tutaj funkcje czysto erotyczne. Scena, w której tytułowy bohater Tom zasiada do stołu z uroczą panią Waters, rozwija się stopniowo i zapowiada gorące uczucie. Jedzenie służy jako rekwizyt pokazujący emocje rodzące się między dwojgiem bohaterów. Posiłek zmienia się w niemalże erotyczną ucztę, a każdy kolejny kęs jest zapowiedzią prawdziwej namiętności. Podobnie sytuacja przedstawia się w bardziej współczesnym i kultowym już dramacie erotycznym „9 ½ tygodnia”. Scena odegrana przez Kim Basinger i Mickey’a Rourke, w której para kochanków karmi się w zmysłowy sposób smakołykami z lodówki, wpisała się już na stałe do kanonu najbardziej namiętnych scen w historii kina.

Kulinaria to także doskonały temat dla filmów baśniowych i magicznych. Za wspaniały przykład mogą tu posłużyć filmy Czekolada i „Charlie i fabryka czekolady”, w których główną rolę odgrywa kakaowy smakołyk. Pierwszy to film obyczajowy z domieszką komedii romantycznej, dramatu i elementów realizmu magicznego. Czekolada, która produkowana jest przez główną bohaterkę w prowadzonej przez nią cukierni, roztacza swoją magiczną moc nad małym miasteczkiem. Jej zapach i smak budzi zmysły, leczy rany duszy, a także służy rozkwitającej miłości. Drugi film to bajka dla dzieci i dla dorosłych. Czekolada produkowana przez Willy’ego Wonke w wielkiej fabryce to symbol przepychu, dobrobytu, ale także smakołyk, który może prowadzić do zguby. Symbolicznie potraktowana czekolada niesie ze sobą ponadczasowe prawdy. Wspaniale przedstawiony przez Tima Burtona czekoladowy świat kusi pięknem i słodyczą, ale także jest ostrzeżeniem, że nadmierna zachłanność i konsumpcjonizm mogą zgubić.

Poza filmami fabularnymi, które zazwyczaj przedstawiają jedzenie jako jedną wielką przyjemność, od kilku lat produkowane są także filmy dokumentalne, utrzymane na ogół w mniej radosnej tonacji. Poświęcone są zagadnieniom związanym ze złym odżywianiem i rozbuchanym przemysłem spożywczym, który stawia na masowość, a nie na jakość wytwarzanych produktów. Twórcy tych dokumentów chcą edukować i uświadamiać. Kładą nacisk na przedstawianie ważkich problemów XXI wieku, jakimi są: wzmożony konsumpcjonizm, masowa hodowla i ubój zwierząt oraz ogrom niezdrowego żywienia typu fast food, którym napychamy się bez zastanowienia. Falę wstrząsających dokumentów o tym, co jemy, rozpoczął głośny film z 2005 roku pt. „Super Size Me” w reżyserii Morgana Spurlocka. To filmowy eksperyment w imię dobra ludzkości. Spurlock, który jednocześnie był także aktorem w filmie, przez miesiąc odżywiał się niezdrowo, a jego jadłodajnią stał się McDonald. Eksperyment znacznie spustoszył organizm reżysera, a jednocześnie w bardzo sugestywny i dosadny sposób nakreślił problem złego i tłustego odżywiania. Podobną sławę zyskał dokument nakręcony przez austriackiego reżysera Nikolausa Geyrhaltera „Chleb powszedni”. Film został wyróżniony na wielu festiwalach filmowych, między innymi zdobył nagrodę specjalną jury na Festiwalu Filmów Dokumentalnych w Amsterdamie. Autor filmu w drastyczny sposób, niemal nie używając słów, a jedynie wstrząsających obrazów, pokazał jak wygląda produkcja żywności w XXI wieku. Pod płaszczykiem sterylności kryje się wielkie cierpienie zwierząt, hodowanych masowo i zabijanych w karygodny sposób. Genetycznie modyfikowana żywność, której wpływ na ludzki organizm nadal jest trudny do przewidzenia, zalewa sklepowe półki. Kulinarne kino dokumentalne jest już na tyle ważne, że doczekało się oddzielnej sekcji na Międzynarodowym Festiwalu Filmowym – Berlinale, odbywającym się co roku w Berlinie. Na festiwalu tym przedstawiane są pełno i krótkometrażowe filmy dokumentalne, opowiadające o kulinariach XXI wieku w kontekście środowiska, ekologii oraz dobrego smaku. Obok filmów współczesnych przypominana jest także twórczość klasyków kina, np. Luisa Buñuela. Po projekcji filmów widzowie mogą skosztować wyśmienitych dań, przygotowywanych przez zaproszonych na festiwal mistrzów kuchni. W 2008 roku nagrodę MFF Berlinale otrzymał dokument emitowany już na antenie Kuchni.tv pt: Kurczak, ryba i krab królewski. Tematem filmu są: międzynarodowy festiwal kulinarny Bocuse d’Or oraz zmagania jego uczestników, którymi są profesjonalni kucharze z całego świata. Film został okrzyknięty przez krytyków pierwszym kulinarnym thrillerem i "najsmaczniejszym" filmem dokumentalnym. W tym roku szczególną uwagę jury festiwalu przykuł „Food Inc.” Roberta Kennera, opowiadający straszną prawdę o procesie produkcji żywności. W dniach 8-17 maja w Warszawie oraz w kilkunastu miastach Polski odbędzie się już 6. Festiwal Filmowy PLANETE DOC REVIEW. Organizatorem jest Against Gravity, a głównym partnerem - telewizyjny kanał dokumentalny PLANETE. Podczas PLANETE DOC REVIEW prezentowane są najwybitniejsze filmy dokumentalne nagrodzone na festiwalach filmowych na świecie. W tym roku w sekcji KLIMAT NA ZMIANY - KONKURS GREEN WARSAW AWARD przedstawione zostaną filmy poświęcone zagadnieniom związanym z ekologią i ochroną środowiska, a także z zagrożeniami jakie niesie współczesny przemysł spożywczy. Na szczególną uwagę, jeśli chodzi o walkę o zdrową żywność, zasługują dwa dokumenty:"Świat według Monsanto" w reżyserii Marie - Monique Robin oraz "Zanim przeklną nas dzieci" Jean-Paula Jauda. W sekcji ART DOC natomiast, zaprezentowany będzie film Pétera Kerekesa "Kucharze historii". Jest to dokument o kucharzach wojskowych, którzy na frontach wojennych odgrywają jedną z ważniejszych ról, gdyż to od nich w dużej mierze zależy kondycja i samopoczucie walczących żołnierzy. W dokumencie szefowie kuchni polowych zademonstrują m.in jak przyrządzić np: paprykarz dla 74 tysięcy serbskich żołnierzy.

23 października 2009, w Warszawie, rusza przegląd filmów kulinarnych Kuchnia.tv Food Film Fest. To pierwszy w Polsce przegląd filmów dokumentalnych o tematyce kulinarnej. Ma na celu przybliżenie polskiej widowni szeroko pojętej kultury kulinarnej. Chcemy opowiedzieć o „wielkiej kuchni” i różnorodności smaków, która się w niej kryje, o jedzeniu jako jednej z największych i najbardziej dostępnych przyjemności dnia codziennego. Nie uciekamy jednak od tematów problematycznych. W programie znalazły się filmy pokazujące, jak powstaje kupowane przez nas jedzenie, jakie są skutki społeczne, środowiskowe i kulturowe uprzemysłowienia procesu wytwarzania żywności oraz jak wielki wpływ na jakość życia ma to, co kładziemy na naszych talerzach.Pokazom filmowym towarzyszyć będą poczęstunki powiązane z tematyką filmów.