Sprawiedliwy Handel

Od lat prawa drobnych producentów oraz pracowników z Afryki, Azji i Ameryki Południowej nie są respektowane. Za swoją ciężką pracę w trudnych warunkach dostają oni skandalicznie niskie wynagrodzenie. Export m.in. takich kluczowych towarów jak kawa czy kakao opłacalny jest dla wielkich korporacji, które dany produkt skupują, oraz dostawców i firm pośredniczących w handlu. Jednak sytuacja ta stopniowo się poprawia na korzyść pracowników. Idea Sprawiedliwego Handlu (Fair Trade) pozwala zadbać o tych, od których ten łańcuch handlowych zależności się zaczyna. Organizacje Fair Trade wpływają w coraz większym stopniu na poprawę warunków pracy mieszkańców krajów rozwijających się. Z jednej strony wyraźna jest wola poszanowania pracy człowieka, z drugiej - chęć zwiększania produkcji i zysków. Nikt dokładnie nie wie, jakim kosztem się to odbywa. O tym złożonym problemie opowiada nowy dokument emitowany na antenie Kuchni.tv: „Czy sprawiedliwy handel jest sprawiedliwy?”.

Idea Sprawiedliwego Handlu narodziła się w latach 60. XX wieku. Chciano pomóc ubogim krajom z Azji, Ameryki Południowej i Afryki zaistnieć na rynkach światowych i poprawić warunki bytu tamtejszej ludności i drobnych producentów. Postawiono na handel. Zaczęto od wyrobów rękodzielniczych, które jako pierwsze zaczęły trafiać m.in. na rynek europejski. Za swoje dzieła ich twórcy otrzymywali pomoc materialną. Była to jedna z bardziej efektywnych form pomocy, gdyż pomoc rozwojowa dociera do niewielkiego procenta najbardziej potrzebujących. Zaraz po wyrobach rękodzielniczych wprowadzono na rynki produkty spożywcze, których kraje Południa były głównymi producentami i eksporterami, takie jak kawa, herbata, kakao, ryż. Do współpracy handlowej zostali zaproszeni mniejsi producenci z Południa, a pomoc oferowana przez organizacje Fair Trade oraz partnerów handlowych wspierających ten ruch miała na celu zapewnienie pracownikom z krajów rozwijających się praw do godnej pracy za uczciwe pieniądze. Zawiązywały się kooperatywy rolnicze, spółdzielnie i drobne firmy, których głównym celem było przestrzeganie zasad Fairtrade, a także tych obowiązujących w handlu międzynarodowym. Dzięki systemowi certyfikatów, jakie przyznawane są tym produktom oraz znakowi graficznemu Fair Trade na nich umieszczanemu, odbiorcy tych towarów mają pewność, że produkt został wyprodukowany zgodnie z zasadami Sprawiedliwego Handlu, a producenci i pracownicy byli traktowani godnie i otrzymali za pracę uczciwe wynagrodzenie.

W 2001 roku powstała też ostateczna definicja określająca czym jest Sprawiedliwy Handel. Została ona utworzona przez nieoficjalne porozumienie FINE lobbujące na rzecz Fair Trade skupiające cztery najważniejsze obecnie organizacje działające na rzecz Sprawiedliwego Handlu WFTO, FLO-I, NEWS!, EFTA.

Sprawiedliwy Handel to partnerstwo w handlu oparte na dialogu, przejrzystości i szacunku, które dąży do większej równości w handlu międzynarodowym. Przyczynia się do zrównoważonego rozwoju, oferując lepsze warunki handlowe i broniąc praw marginalizowanych producentów i pracowników Globalnego Południa. Organizacje Sprawiedliwego Handlu, przy wsparciu konsumentów, są aktywnie zaangażowane we wspieranie producentów, podnoszenie świadomości w społeczeństwie i prowadzenie kampanii na rzecz zmian w regułach i praktykach na konwencjonalnym rynku międzynarodowym. Produkcja i sprzedaż towarów Sprawiedliwego Handlu odbywa się zgodnie z tymi zasadami. Tam, gdzie to możliwe, są one weryfikowane przez niezależne i godne zaufania systemy.

Podstawowe zasady Sprawiedliwego Handlu to:

• Długoterminowe i stabilne relacje handlowe – bezpośrednie umowy między producentami z Południa i importerami z Północy, które dają rolnikom możliwość planowania budżetu i układania strategii działania na przyszłość.
• Finansowanie wstępne – organizacja producencka może dostać część wartości kontraktu w formie przedpłaty, dzięki czemu jest w stanie skupować zbiory od swoich członków i utrzymać płynność finansową.
• Cena minimalna – nie może być niższa od ceny rynkowej, gwarantując rolnikowi zwrot kosztów produkcji i zapewniając godne życie jego rodzinie.
• Premia na rzecz społeczności lokalnej – przeznaczana jest w drodze demokratycznej decyzji na inwestycje w rozwój społeczności lokalnej, głównie budowę szkół i przychodni lekarskich.
• Demokratyczne podejmowanie decyzji – drobni producenci są zrzeszeni w organizacjach zarządzanych w sposób demokratyczny i przejrzysty, a prawo głosu nie zależy od płci ani od stanu posiadania.
• Produkcja odpowiedzialna społecznie – zabroniona jest praca dzieci, praca w warunkach niewolniczych i dyskryminacyjne zasady działania organizacji.
(Źródło: eFTe cookbook)

Przez lata produkty sprawiedliwego handlu sprzedawane były w małych sklepikach i były dość trudno dostępne dla konsumentów. Jednak od pewnego czasu sytuacja się zmieniła. Artykuły sprawiedliwego handlu zostały wprowadzone na główne rynki zbytu. Obecnie można je kupić w dużych sieciach supermarketów. Moda na produkty opatrzone charakterystycznym znaczkiem Fair Trade'u jest chętnie wykorzystywana przez szefów sieciowych supermarketów. Okazało się bowiem, że włączenie do oferty tych artykułów przyniosło wzrost rocznej sprzedaży o 40%. Początkowo do głównych produktów Fair Trade'owych należały kakao i kawa, obecnie asortyment jest bardziej zróżnicowany i obejmuje właściwie wszelkiego rodzaju dobra, od produktów spożywczych, przez kosmetyki, po odzież. Biorąc pod uwagę osiągnięty sukces działacze ruchu Fair Trade powinni być z siebie dumni, bo, teoretycznie, im więcej rynków zbytu, tym lepiej powinno powodzić się ludziom w biednych regionach świata, którzy pracują przy zbiorach kawy, kakao itd.

Niestety problem jest bardziej złożony. Wzrost sprzedaży produktów sprawiedliwego handlu z pewnością pozwala małym firmom zwiększać produkcję i rozwijać się, nikt jednak nie zadaje pytania, jakim kosztem się to dzieje. Powstaje konflikt interesów: z jednej strony chęć zwiększania produkcji i zysków, z drugiej zaś wola poszanowania pracy człowieka i godziwe wynagrodzenie pracownika. Twórcy dokumentu „Czy sprawiedliwy handel jest sprawiedliwy ?” porównują drogę, którą przebywają 3 rodzaje czekoladowych batoników z Ekwadoru, od produkcji do momentu zakupu przez konsumenta. Na koniec niestety nasuwa się jeden wniosek: bez względu na to, co głoszą wielkie sieci supermarketów, ich celem jest zwiększenie zysków...